Πόσες φορές ένας πονόδοντος δεν έχει χαλάσει μία ή περισσότερες προπονήσεις σας; Ή, ακόμα χειρότερα, μία ενόχληση στα δόντια δεν σας επέτρεψε να τρέξετε σε έναν αγώνα; Με τη βοήθεια του Οδοντίατρου και πρόεδρου της Ελληνικής Εταιρείας Αθλητικής Οδοντιατρικής, κ. Θοδωρή Κουιμτζή, και του Φίλιππου Συνοδινού, Ορθοδοντικού, ανακαλύπτουμε πόσο έντονα είναι τα συγκεκριμένα φαινόμενα στους αθλητές και γιατί, αλλά και πώς μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε για να μη χάσουμε ούτε μία μέρα προπόνησης.
Επιστημονικά δεδομένα
Όπως προκύπτει από πρόσφατες επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες η στοματική υγεία των αθλητών υστερεί σε σημαντικό βαθμό από τον μέσο όρο του γενικού πληθυσμού. Τα συμπεράσματα των μελετών αυτών φυσικά προκαλούν κάποια έκπληξη καθώς είναι προφανές ότι τα προβλήματα που αφορούν στην υγεία των δοντιών και του στόματος μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την απόδοση και τις επιδόσεις των αθλούμενων.
Τέτοια προβλήματα όπως η τερηδόνα, οι διαβρώσεις και οι τραυματισμοί των δοντιών αλλά και η φλεγμονή των ούλων και του στοματικού βλεννογόνου προκαλούν αισθήματα πόνου και δυσανεξίας, δημιουργούν εκνευρισμό διαταράσσοντας την ψυχική ηρεμία και επηρεάζουν δυσμενώς ακόμα και την ποιότητα του ύπνου με φυσικό αποτέλεσμα να διασπούν την προσοχή και τη συγκέντρωση των αθλητών τόσο στην προπόνηση όσο και στους αγώνες τους.
Όπως προκύπτει από πρόσφατες επιστημονικά τεκμηριωμένες μελέτες η στοματική υγεία των αθλητών υστερεί σε σημαντικό βαθμό από τον μέσο όρο του γενικού πληθυσμού. Τα συμπεράσματα των μελετών αυτών φυσικά προκαλούν κάποια έκπληξη καθώς είναι προφανές ότι τα προβλήματα που αφορούν στην υγεία των δοντιών και του στόματος μπορούν να επηρεάσουν δυσμενώς την απόδοση και τις επιδόσεις των αθλούμενων.
Τέτοια προβλήματα όπως η τερηδόνα, οι διαβρώσεις και οι τραυματισμοί των δοντιών αλλά και η φλεγμονή των ούλων και του στοματικού βλεννογόνου προκαλούν αισθήματα πόνου και δυσανεξίας, δημιουργούν εκνευρισμό διαταράσσοντας την ψυχική ηρεμία και επηρεάζουν δυσμενώς ακόμα και την ποιότητα του ύπνου με φυσικό αποτέλεσμα να διασπούν την προσοχή και τη συγκέντρωση των αθλητών τόσο στην προπόνηση όσο και στους αγώνες τους.
Πιο επιρρεπείς οι "γρήγοροι"Ειδικά στους elite αθλητές όπου η επιτυχία ή η αποτυχία της προσπάθειας κρίνεται στις λεπτομέρειες και η προετοιμασία τους υποστηρίζεται ιατρικά από ομάδες ειδικών θα περίμενε κανείς ότι τίποτε δεν αφήνεται στην τύχη του. Και όμως, πρόσφατα δημοσιευμένες έρευνες σε αθλητές των θερινών Ολυμπιακών του Λονδίνου του 2012, έδειξαν ότι οι elite αθλητές που συμμετείχαν στους αγώνες υπέφεραν σε μεγάλο βαθμό από οδοντιατρικά προβλήματα. Το 30% των επισκέψεων των αθλητών στο Ιατρικό Κέντρο του Ολυμπιακού χωριού αφορούσαν σε οδοντιατρικά προβλήματα και αποτελούσαν τη δεύτερη συχνότερη αιτία αναζήτησης ιατρικής φροντίδας μετά από τα μυοσκελετικά προβλήματα. Σε μελέτη που έγινε στην οδοντιατρική κλινική του Ολυμπιακού χωριού στην οποία συμμετείχαν 302 αθλητές από όλες τις ηπείρους, παρατηρήθηκαν υψηλά πoσοστά κακής στοματικής υγείας όπως:
τερηδόνα: 55% , οδοντικές διαβρώσεις: 45% , τραύμα στην περιοχή των δοντιών και του προσώπου: 30% και περιοδοντική νόσος (ουλίτιδα 76%, περιοδοντίτιδα 15%).
Το 28% των αθλητών που συμμετείχαν στη μελέτη ανέφεραν ότι η κατάσταση της στοματικής τους υγείας είχε επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής τους και το 18% στις προπονήσεις και στους αγώνες τους. Οι μισοί περίπου αθλητές δήλωσαν ότι δεν είχαν δεχθεί οδοντιατρική εξέταση τους τελευταίους 12 μήνες πριν τους αγώνες!
Αναγνωρίζοντας τα προβλήματα αυτά, η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η καλή στοματική υγεία διασφαλίζει τη δυνατότητα στον αθλητή να αγωνίζεται σε ανώτατο επίπεδο χωρίς τον κίνδυνο των επιπτώσεων της οδοντικής νόσου ή κάποιου οδοντιατρικού επείγοντος περιστατικού. Για το λόγο αυτό η ΔΟE συστήνει στους αθλητές να υποβάλλονται σε τακτικούς οδοντιατρικούς ελέγχους και να λαμβάνουν όλα εκείνα τα προληπτικά μέτρα που θα τους επιτρέψουν να έχουν καλή στοματική υγεία. Στους αθλητές δε που συμμετέχουν σε αθλήματα υψηλού κινδύνου τραυματισμών συνιστάται η χρήση εξατομικευμένου αθλητικού στοματικού νάρθηκα. Τα αίτια της αυξημένης συχνότητας των οδοντιατρικών προβλημάτων των αθλητών Οι ιδιαιτερότητες της δίαιτας σε συνδυασμό με τις συνθήκες έντονης και συστηματικής προπόνησης των αθλητών μπορεί να τους εκθέσει σε αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης οδοντιατρικών προβλημάτων.
Έτσι, η δίαιτα των αθλούμενων που συνήθως έχει υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και τα ενεργειακά συμπληρώματα που περιέχουν ζάχαρη ή/ και ανθρακικό, επίσης μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση προβλημάτων όπως η τερηδόνα και οι διαβρώσεις των δοντιών. Ακόμα, ιδιαίτερα στις συνθήκες έντονης ή/και παρατεταμένης άθλησης όπως σε δρόμους αντοχής παρατηρείται κάποιου βαθμού αφυδάτωση κατάτην οποία περιορίζεται η προστασία των δοντιών και του στόματος από το σάλιο. Επιπλέον, σε συνθήκες στρες και ιδιαίτερα σε αθλήματα με αυξημένες απαιτήσεις ελέγχου του σωματικού βάρους αποτελεί συχνό φαινόμενο η εκδήλωση εμέτων όπου το όξινο pH στο στόμα έχει δυσμενέστατες συνέπειες στην υγεία των δοντιών.
Έτσι, η δίαιτα των αθλούμενων που συνήθως έχει υψηλή περιεκτικότητα σε υδατάνθρακες και τα ενεργειακά συμπληρώματα που περιέχουν ζάχαρη ή/ και ανθρακικό, επίσης μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση προβλημάτων όπως η τερηδόνα και οι διαβρώσεις των δοντιών. Ακόμα, ιδιαίτερα στις συνθήκες έντονης ή/και παρατεταμένης άθλησης όπως σε δρόμους αντοχής παρατηρείται κάποιου βαθμού αφυδάτωση κατάτην οποία περιορίζεται η προστασία των δοντιών και του στόματος από το σάλιο. Επιπλέον, σε συνθήκες στρες και ιδιαίτερα σε αθλήματα με αυξημένες απαιτήσεις ελέγχου του σωματικού βάρους αποτελεί συχνό φαινόμενο η εκδήλωση εμέτων όπου το όξινο pH στο στόμα έχει δυσμενέστατες συνέπειες στην υγεία των δοντιών.
Δίαιτα και στοματική υγεία
Ένα διαιτολόγιο πλούσιο σε κεκορεσμένους υδατάνθρακες είναι ένας παράγοντας που μπορεί να επιβαρύνει τη στοματική υγεία των αθλητών. Η συχνή κατανάλωση διαφόρων τροφών, αθλητικών ποτών, συμπληρωμάτων και gels που είναι πολύ όξινα (και περιέχουν υδατάνθρακες με τη μορφή ζάχαρης ή/και ανθρακικό), πριν, κατά ή μετά τις προπονήσεις και τους αγώνες, δημιουργούν ένα όξινο περιβάλλον (pH 3-4) στο στόμα. Τέτοια αναψυκτικά είναι τα ενεργειακά ποτά (συνήθως με συγκέντρωση υδατανθράκυδατανθράκων πάνω από 10%), τα ισοτονικά αθλητικά ποτά (4-8% υδατάνθρακες) και τα υποτονικά ποτά (συνήθως με περίπου 2% υδατάνθρακες ή λιγότερο). Ο συνδυασμός ζάχαρης και ανθρακικού είναι ο ιδανικός για την εμφάνιση τερηδόνας και διαβρώσεων στα δόντια, με τελικό αποτέλεσμα μια μόνιμη πηγή πόνου και ενοχλήσεων στο στόμα του αθλητή.
Ένα διαιτολόγιο πλούσιο σε κεκορεσμένους υδατάνθρακες είναι ένας παράγοντας που μπορεί να επιβαρύνει τη στοματική υγεία των αθλητών. Η συχνή κατανάλωση διαφόρων τροφών, αθλητικών ποτών, συμπληρωμάτων και gels που είναι πολύ όξινα (και περιέχουν υδατάνθρακες με τη μορφή ζάχαρης ή/και ανθρακικό), πριν, κατά ή μετά τις προπονήσεις και τους αγώνες, δημιουργούν ένα όξινο περιβάλλον (pH 3-4) στο στόμα. Τέτοια αναψυκτικά είναι τα ενεργειακά ποτά (συνήθως με συγκέντρωση υδατανθράκυδατανθράκων πάνω από 10%), τα ισοτονικά αθλητικά ποτά (4-8% υδατάνθρακες) και τα υποτονικά ποτά (συνήθως με περίπου 2% υδατάνθρακες ή λιγότερο). Ο συνδυασμός ζάχαρης και ανθρακικού είναι ο ιδανικός για την εμφάνιση τερηδόνας και διαβρώσεων στα δόντια, με τελικό αποτέλεσμα μια μόνιμη πηγή πόνου και ενοχλήσεων στο στόμα του αθλητή.
Προστασία των δοντιών από το σάλιο
Το σάλιο έχει πολύ σημαντικές ειδικές και μη ειδικές αντιμικροβιακές ιδιότητες και μας προστατεύει έναντι των μικροβίων που προκαλούν ουλίτιδα και περιοδοντίτιδα. Επίσης το σάλιο είναι προστατευτικός παράγοντας έναντι των οξέων από τον μεταβολισμό των υδατανθράκων που δρουν στην επιφάνεια των δοντιών. Οποιαδήποτε μείωση της ποσότητας και ποιότητας του σάλιου στο στόμα συνεπάγεται γρηγορότερη συσσώρευση και ωρίμανση οδοντικής πλάκας και συνεπώς αρνητικές επιπτώσεις στα δόντια και τα ούλα.
Μειωμένη ροή σάλιου μπορεί να έχουμε:
α) κατά την έντονη αθλητική προσπάθεια λόγω στρες,
β) μετά από πιθανή αφυδάτωση του αθλητή κατά την προπόνηση και
γ) μετά από τη λήψη ουσιών που αναστέλλουν την κανονική ροή του σάλιου (π.χ. καφεΐνη).
Ένας ακόμα εχθρός
Επεισόδια αναστροφής τροφών μπορούν να συμβούν εκούσια ή ακούσια, και λόγω των γαστρικών υγρών δημιουργούν ένα όξινο στοματικό περιβάλλον ικανό για διαβρώσεις των δοντιών. Παρατηρείται πιο συχνά σε αθλητές και αθλήτριες που συμμετέχουν σε αθλήματα όπου το σωματικό βάρος, το αδύνατο σώμα και η καλλίγραμμη εμφάνιση παίζουν σημαντικό ρόλο. Ακούσια, μπορεί να έχει τέτοια περιστατικά αναστροφής τροφών λόγω της έντασης και της διάρκειας της αθλητικής του προσπάθειας (σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων). Η προσπάθεια του αθλητή να ξεπεράσει τα προσωπικά του όρια, το άγχος, η υπογλυκαιμία, η θερμική νόσος μπορούν να προκαλέσουν τέτοια συμπτώματα.
Το σάλιο έχει πολύ σημαντικές ειδικές και μη ειδικές αντιμικροβιακές ιδιότητες και μας προστατεύει έναντι των μικροβίων που προκαλούν ουλίτιδα και περιοδοντίτιδα. Επίσης το σάλιο είναι προστατευτικός παράγοντας έναντι των οξέων από τον μεταβολισμό των υδατανθράκων που δρουν στην επιφάνεια των δοντιών. Οποιαδήποτε μείωση της ποσότητας και ποιότητας του σάλιου στο στόμα συνεπάγεται γρηγορότερη συσσώρευση και ωρίμανση οδοντικής πλάκας και συνεπώς αρνητικές επιπτώσεις στα δόντια και τα ούλα.
Μειωμένη ροή σάλιου μπορεί να έχουμε:
α) κατά την έντονη αθλητική προσπάθεια λόγω στρες,
β) μετά από πιθανή αφυδάτωση του αθλητή κατά την προπόνηση και
γ) μετά από τη λήψη ουσιών που αναστέλλουν την κανονική ροή του σάλιου (π.χ. καφεΐνη).
Ένας ακόμα εχθρός
Επεισόδια αναστροφής τροφών μπορούν να συμβούν εκούσια ή ακούσια, και λόγω των γαστρικών υγρών δημιουργούν ένα όξινο στοματικό περιβάλλον ικανό για διαβρώσεις των δοντιών. Παρατηρείται πιο συχνά σε αθλητές και αθλήτριες που συμμετέχουν σε αθλήματα όπου το σωματικό βάρος, το αδύνατο σώμα και η καλλίγραμμη εμφάνιση παίζουν σημαντικό ρόλο. Ακούσια, μπορεί να έχει τέτοια περιστατικά αναστροφής τροφών λόγω της έντασης και της διάρκειας της αθλητικής του προσπάθειας (σε δρομείς μεγάλων αποστάσεων). Η προσπάθεια του αθλητή να ξεπεράσει τα προσωπικά του όρια, το άγχος, η υπογλυκαιμία, η θερμική νόσος μπορούν να προκαλέσουν τέτοια συμπτώματα.
Σε αυτές τις περιπτώσεις, η ανάπαυση και η καλή ενυδάτωση επαναφέρουν τον πάσχοντα στην πρότερη κατάσταση. Η υπερβολική άσκηση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, λόγω χαλάρωσης του οισοφαγικού σφιγκτήρα, που επιτρέπει την παλινδρόμηση, η οποία προκαλείται και εκούσια, όταν οαθλητής επιλέγει να χάσει γρήγορα βάρος προκαλώντας εμέτους (σε αθλήματα όπως η πυγμαχία, άρση βαρών, ιππασία και ενόργανη γυμναστική). Μπορούν να προληφθούν τα οδοντιατρικά προβλήματα των αθλητών;
Από όσα αναφέρθηκαν προκύπτει ότι οι αθλητές και ειδικά όσοι αθλούνται συστηματικά ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση οδοντιατρικών προβλημάτων. Οι ασθένειες των δοντιών και του στόματος είναι όμως γνωστό ότι μπορούν να προληφθούν.
Σε ατομικό επίπεδο, αυτό επιτυγχάνεται με την προαγωγή της στοματικής υγείας, την εκπαίδευση και την αλλαγή των συνηθειών του αθλητή. Απλές καθημερινές συνήθειες μπορούν να ενισχύσουν τη στοματική υγεία, όπως η χρήση φθορίου σε διάφορες μορφές π.χ. οδοντόκρεμες με υψηλή συγκέντρωση φθορίου, στοματικά διαλύματα, κ.ά. το μάσημα τσίχλας χωρίς ζάχαρη για 20΄μετά από το γεύμα καθώς επίσης, το σωστό βούρτσισμα των δοντιών και αλλαγή στον τρόπο κατανάλωσης όξινων ποτών. Αν η συχνή κατανάλωση υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της προπόνησης δεν μπορεί να μειωθεί, τότε μπορεί να αλλάξει ο τρόπος πρόσληψης. Για παράδειγμα, δεν κρατάμε το αθλητικό ποτό για πολύ ώρα στο στόμα και, αν μπορούμε, κάνουμε αμέσως μετά μπούκωμα με νερό. Επίσης, είναι προτιμότερο να πίνουμε τα ποτά αυτά με καλαμάκι για να μην έρχονται σε άμεση επαφή με τα δόντια. Τέλος, επιλέγουμε ποτά που είναι λιγότερο καταστροφικά για τα δόντια, όπως υποτονικά ποτά και ροφήματα που περιέχουν καζεΐνη (π.χ. γάλα, μετά την προπόνηση). Ο οδοντίατρος, στον τακτικό εξαμηνιαίο έλεγχο, θα εκτιμήσει το επίπεδο κινδύνου για την εμφάνιση οδοντιατρικών προβλημάτων και θα προτείνει στον αθλητή ένα πλαίσιο καθημερινής φροντίδας μεέμφαση στην πρόληψη. Επίσης, θα προγραμματίσει τις οδοντιατρικές εργασίες σε χρονική περίοδο που δεν θα επηρεάζονται οι προπονήσεις και οι αγωνιστικές υποχρεώσεις. Για παράδειγμα, η έγκαιρη αντιμετώπιση φλεγμονών γύρω από τους φρονιμίτες και η αφαίρεσή τους πριν την έναρξη της αθλητικής περιόδου, όταν προκαλούν πάνω από δύο επεισόδια φλεγμονής, είναι πολύ σημαντική.
Από όσα αναφέρθηκαν προκύπτει ότι οι αθλητές και ειδικά όσοι αθλούνται συστηματικά ανήκουν στην ομάδα υψηλού κινδύνου για την εμφάνιση οδοντιατρικών προβλημάτων. Οι ασθένειες των δοντιών και του στόματος είναι όμως γνωστό ότι μπορούν να προληφθούν.
Σε ατομικό επίπεδο, αυτό επιτυγχάνεται με την προαγωγή της στοματικής υγείας, την εκπαίδευση και την αλλαγή των συνηθειών του αθλητή. Απλές καθημερινές συνήθειες μπορούν να ενισχύσουν τη στοματική υγεία, όπως η χρήση φθορίου σε διάφορες μορφές π.χ. οδοντόκρεμες με υψηλή συγκέντρωση φθορίου, στοματικά διαλύματα, κ.ά. το μάσημα τσίχλας χωρίς ζάχαρη για 20΄μετά από το γεύμα καθώς επίσης, το σωστό βούρτσισμα των δοντιών και αλλαγή στον τρόπο κατανάλωσης όξινων ποτών. Αν η συχνή κατανάλωση υδατανθράκων κατά τη διάρκεια της προπόνησης δεν μπορεί να μειωθεί, τότε μπορεί να αλλάξει ο τρόπος πρόσληψης. Για παράδειγμα, δεν κρατάμε το αθλητικό ποτό για πολύ ώρα στο στόμα και, αν μπορούμε, κάνουμε αμέσως μετά μπούκωμα με νερό. Επίσης, είναι προτιμότερο να πίνουμε τα ποτά αυτά με καλαμάκι για να μην έρχονται σε άμεση επαφή με τα δόντια. Τέλος, επιλέγουμε ποτά που είναι λιγότερο καταστροφικά για τα δόντια, όπως υποτονικά ποτά και ροφήματα που περιέχουν καζεΐνη (π.χ. γάλα, μετά την προπόνηση). Ο οδοντίατρος, στον τακτικό εξαμηνιαίο έλεγχο, θα εκτιμήσει το επίπεδο κινδύνου για την εμφάνιση οδοντιατρικών προβλημάτων και θα προτείνει στον αθλητή ένα πλαίσιο καθημερινής φροντίδας μεέμφαση στην πρόληψη. Επίσης, θα προγραμματίσει τις οδοντιατρικές εργασίες σε χρονική περίοδο που δεν θα επηρεάζονται οι προπονήσεις και οι αγωνιστικές υποχρεώσεις. Για παράδειγμα, η έγκαιρη αντιμετώπιση φλεγμονών γύρω από τους φρονιμίτες και η αφαίρεσή τους πριν την έναρξη της αθλητικής περιόδου, όταν προκαλούν πάνω από δύο επεισόδια φλεγμονής, είναι πολύ σημαντική.
Δημοσιεύθηκε στο RUNNER 80