Προ-αθλητικός/αγωνιστικός καρδιολογικός έλεγχος

Η υγεία μας είναι πολύτιμη. Τρέχουμε για την υγεία μας. Ο προληπτικός έλεγχος είναι απαραίτητος για τη συμμετοχή μας σε αγώνες. 

Σύλλογος Μαραθωνοδρόμων Νομού Λάρισας

Διαβάστε το χρήσιμο άρθρο του Runner Magazine

Ο μαραθώνιος συνιστά έναν επίπονο, εξαντλητικό αγώνα, ο οποίος απαιτεί συστηματική, έντονη και μακροχρόνια αερόβια άσκηση. Είναι από τα αγωνίσματα που σπρώχνουν τον κάθε συμμετέχοντα να υπερβεί τα προσωπικά του όρια, ψυχολογικά και σωματικά, και να τερματίσει με αντάλλαγμα την αυξημένη συγκινησιακή φόρτιση και την ηθική ικανοποίηση από την επίτευξη του στόχου του. Πριν όμως υποβάλει κανείς τον εαυτό του σε μία τέτοια δοκιμασία θα πρέπει να γνωρίζει κάποιους κινδύνους που πιθανόν να υπάρχουν.

Eίναι ευρέως γνωστό πως η συστηματική αερόβια άσκηση έχει ευεργετικά αποτελέσματα στο καρδιαγγειακό σύστημα, καθώς συνδράμει στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης και στη μείωση της νοσηρότητας και θνητότητας από τις καρδιαγγειακές νόσους.

Αυτό σε συνδυασμό με τη συνεχώς αυξανόμενη τάση για άσκηση τα τελευταία χρόνια, έχει αυξήσει σημαντικά τον αριθμό των αγώνων δρόμου και ιδιαίτερα των μαραθώνιων που διοργανώνονται σε όλο τον κόσμο, όπως επίσης και στον αριθμό των συμμετεχόντων σε αυτούς. Υπολογίζεται δε, ότι ο αριθμός των Ελλήνων μαραθωνοδρόμων έχει αυξηθεί την τελευταία δεκαετία τουλάχιστον κατά 500%.

Στον μαραθώνιο συμμετέχουν άτομα όλων των ηλικιών και όλων των επιπέδων φυσικής κατάστασης και άθλησης.

Παρά τα αποδεδειγμένα οφέλη της συστηματικής άσκησης όμως, έχει περιγραφεί αυξημένος κίνδυνος δυσάρεστων συμβαμάτων σε άτομα που συμμετέχουν σε υψηλής έντασης σωματικές δραστηριότητες. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναγνωριστεί κλινικά και γενετικά οι υποκείμενες παθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιαγγειακά συμβάματα κατά την άσκηση. Όσον αφορά στα άτομα μικρότερα των 35 ετών, συνήθη αίτια συνιστούν η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια και οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αγγείων. Τα καρδιαγγειακά συμβάματα αυτά μπορούν να παρουσιαστούν κατά την έντονη άσκηση και να είναι από ήπια μέχρι και απειλητικά για τη ζωή του αθλητή, με προεξάρχουσα τη σημασία του αιφνιδίου καρδιακού θανάτου σχετιζόμενου με την άσκηση.

Τι λένε οι αριθμοί

Η ιστορία του Έλληνα ημεροδρόμου, ο οποίος υπήρξε και άθελά του ο κύριος υπεύθυνος για τη μετέπειτα δημιουργία του μαραθώνιου δρόμου, αποτελεί την πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση αιφνιδίου θανάτου σε νεαρό αθλητή στα ιατρικά χρονικά. Η συχνότητα εμφάνισης αιφνιδίου καρδιακού θανάτου από καρδιαγγειακά αίτια σε νεαρά άτομα (<35 ετών) στην Ευρώπη είναι 2,1/100.000 αθλητές το έτος. Είναι όμως σημαντικό πως σε υγιείς ενήλικες άνω των 35 ετών, η συχνότητα αιφνιδίου θανάτου σχετιζόμενη με την άσκηση κυμαίνεται από 2/100.000 έως 6,7/100.000 αθλητές το έτος. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα από το 1997 έως το 2006, κατεγράφησαν 349 αιφνίδιοι θάνατοι νέων (<35 ετών) στην περιοχή της Αττικής και των Κυκλάδων. Το παραπάνω αντιστοιχεί σε τουλάχιστον 3-4 αιφνίδιους θανάτους νέων το μήνα στις περιοχές αυτές (οι αριθμοί αυτοί αναφέρονται σε ασκούμενους όλων των αθλημάτων και όχι αποκλειστικά σε δρομείς).

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναγνωριστεί κλινικά και γενετικά οι υποκείμενες παθήσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε καρδιαγγειακά συμβάματα κατά την άσκηση. Όσον αφορά στα άτομα μικρότερα των 35 ετών, συνήθη αίτια συνιστούν η υπερτροφική μυοκαρδιοπάθεια και οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αγγείων. Λιγότερο συχνά αίτια είναι οι συγγενείς καρδιοπάθειες, η μυοκαρδίτιδα, η διατατικού τύπου μυοκαρδιοπάθεια, το σύνδρομο Marfan, η αρρυθμιογόνος μυοκαρδιοπάθεια της δεξιάς κοιλίας (ARVC), οι παθήσεις των βαλβίδων της καρδιάς και οι αρρυθμίες.

Όσον αφορά στα άτομα >35 ετών, στη συντριπτική πλειοψηφία υποκρύπτεται στεφανιαία νόσος (στένωση των στεφανιαίων αγγείων και μειωμένη παροχή αίματος και οξυγόνου στον καρδιακό μυ).Στην προσπάθεια διερεύνησης του καρδιαγγειακού προφίλ των αθλητών, η Μονάδα Περιφερικών Αγγείων της ‘Α Καρδιολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών στο Ιπποκράτειο ΓΝΑ μελέτησε την επίδραση της έντονης, χρόνιας και συστηματικής άσκησης στις δομικές και λειτουργικές ιδιότητες των αρτηριών σε μαραθωνοδρόμους που συμμετείχαν στον 26ο, 27ο και 28ο Κλασικό Μαραθώνιο της Αθήνας. Η μελέτη, η οποία έτυχε μεγάλης δημοσιότητας στο Παγκόσμιο Συνέδριο της Αμερικάνικης Καρδιολογικής Εταιρείας και δημοσιεύθηκε σε έγκριτο Αμερικάνικο Καρδιολογικό περιοδικό, έδειξε πως παρόλο που οι μαραθωνοδρόμοι είχαν καλύτερη ενδοθηλιακή λειτουργία και μικρότερο κίνδυνο εμφάνισης αθηροσκληρυντικής νόσου των καρωτίδων, παρουσίαζαν σημαντικά υψηλότερη μέση, συστολική και διαστολική πίεση - τόσο στην αορτή όσο και στη βραχιόνιο αρτηρία - από την ομάδα ελέγχου. Η ταχύτητα ανακλωμένων κυμάτων, που αποτελεί δείκτη προσδιορισμού των ελαστικών ιδιοτήτων των αρτηριών, ήταν σημαντικά υψηλότερη στους αθλητές, καταδεικνύοντας αυξημένη αορτική σκληρία και επομένως αυξημένο καρδιαγγειακό κίνδυνο. Το εύρημα αυτό χρήζει περαιτέρω διερεύνησης σε σχέση με την επίδραση της συχνότητας, της έντασης και των ετών άσκησης στα μεγάλα αγγεία.

Για την καλύτερη και πληρέστερη εικόνα κάθε αθλητή μαραθωνίου όσον αφορά τη καρδιολογική του κλινική εικόνα κρίνονται απαραίτητα:

• Η καθιέρωση ενός Πρωτοκόλλου Καρδιολογικού Ελέγχου όλων των αθλητών που συμμετέχουν σε αγώνες μαραθωνίου.

• Η διατήρηση των ευρημάτων του καρδιολογικού ελέγχου σε ηλεκτρονική Ταυτότητα Υγείας του αθλητή, η οποία θα συμπληρώνεται περιοδικά και θα τον συνοδεύει σε όλη τη διάρκεια της αθλητικής του διαδρομής.

• Η επανάληψη του ελέγχου, επί φυσιολογικών ευρημάτων, κάθε 1 ή 2 έτη.

Κοινός στόχος η πρόληψη

Η πρόληψη των καρδιαγγειακών συμβαμάτων που σχετίζονται με την άσκηση αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για την ιατρική κοινότητα και τη δημόσια υγεία. Προς την κατεύθυνση αυτή, διεθνείς καρδιολογικές οργανώσεις, όπως η Αμερικανική Καρδιολογική Εταιρεία (AHA-American Heart Association) και η Ευρωπαϊκή Καρδιολογική Εταιρεία (ESC-European Society of Cardiology), δημοσιεύουν και ανανεώνουν περιοδικά κατευθυντήριες οδηγίες προ-αγωνιστικού ελέγχου αθλητών καθώς και κριτήρια καταλληλότητας για την ασφαλή συμμετοχή σε αθλητικές εκδηλώσεις. Πρωταρχικοί στόχοι των οδηγιών αυτών είναι ο εντοπισμός των αθλητών αυξημένου κινδύνου, η πρόληψη δυσάρεστων συμβαμάτων και η καθιέρωση διαγνωστικών κριτηρίων για τον καθορισμό του επιτρεπόμενου επιπέδου φυσικής δραστηριότητας αθλητών με καρδιαγγειακές παθήσεις.

Τα πρωτόκολλα για τον καρδιολογικό έλεγχο των αθλητών περιλαμβάνουν τα παρακάτω:

Ιατρικό ιστορικό

Το ατομικό ιστορικό θεωρείται θετικό όταν ο αθλητής αναφέρει συμπτώματα θωρακικού άλγους ή δυσφορίας κατά την άσκηση, λιποθυμικό/συγκοπτικό επεισόδιο, αίσθημα παλμών, δύσπνοια και εύκολη κόπωση (μη συμβατή με το επίπεδο της σωματικής προσπάθειας). Το οικογενειακό ιστορικό θεωρείται θετικό, όταν κάποιο μέλος της οικογένειας έχει εμφανίσει καρδιακό επεισόδιο ή αιφνίδιο θάνατο σε νεαρή ηλικία (<55 έτη άνδρας ή < 65 έτη γυναίκα), ή αν υπάρχει ιστορικό μυοκαρδιοπάθειας, στεφανιαίας νόσου κ.ά.

Κλινική εξέταση

Η φυσική εξέταση είναι λεπτομερής και περιλαμβάνει όλα τα συστήματα. Πραγματοποιείται ακρόαση της καρδιάς σε ύπτια και όρθια θέση και μέτρηση της αρτηριακής πίεσης σε καθιστή θέση. Θετικά ευρήματα περιλαμβάνουν ασθενείς ή μη ψηλαφητές σφύξεις των μηριαίων αρτηριών, παθολογικά φυσήματα και τόνοι από την ακρόαση της καρδιάς, αρρυθμίες και υπέρταση (>140/90 mmHg σε περισσότερες από μια μετρήσεις) κ.ά.

Ηλεκτροκαρδιογράφημα

Το ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας αποτελεί μια απλή μέθοδο, η οποία συμβάλλει στον εντοπισμό ασυμπτωματικών αθλητών που χρήζουν περαιτέρω ελέγχου.

Προσοχή χρειάζεται στη διαφορική διάγνωση μεταξύ «φυσιολογικών» ευρημάτων από την καρδιά, που οφείλονται σε ανατομικές και λειτουργικές προσαρμογές του κυκλοφορικού συστήματος από την άσκηση και παθολογικών ευρημάτων που οφείλονται σε καρδιακά νοσήματα. Σε περιπτώσεις που από τον βασικό καρδιολογικό έλεγχο διαπιστωθούν «παθολογικά» ευρήματα, οι αθλητές θα πρέπει να υποβάλλονται σε περαιτέρω εξετάσεις, που κατά περίπτωση περιλαμβάνουν: υπερηχογραφικό έλεγχο, δοκιμασία κόπωσης, 24ωρη συνεχή καταγραφή του καρδιακού ρυθμού ή της αρτηριακής πίεσης, μαγνητική τομογραφία καρδιάς κ.ά. Σπανιότερα απαιτείται και η διενέργεια αιματηρών εξετάσεων, όπως στεφανιογραφία, μυοκαρδιακή βιοψία ή ηλεκτροφυσιολογική μελέτη. Ο γονιδιακός έλεγχος επίσης είναι απαραίτητος για τη διερεύνηση κληρονομικών καρδιακών νοσημάτων.

Παρά τα αποδεδειγμένα οφέλη του προαγωνιστικού καρδιολογικού ελέγχου, είναι γεγονός πως η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στους αγώνες μαραθώνιου δρόμου δεν υποβάλλεται σε προ-αγωνιστικό καρδιολογικό έλεγχο, απαραίτητο πριν τη συμμετοχή τους σε έναν αγώνα τόσο μεγάλης καταπόνησης.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να καταστούν σαφείς σε κάθε αθλητή που συμμετέχει σε αυτόν οι στόχοι του καρδιολογικού ελέγχου των αθλητών καθώς επίσης και η αναγκαιότητα πραγματοποίησής του. Οι στόχοι αυτοί είναι:

• Η παροχή συμβουλών για τους χαρακτήρες της άσκησης, ώστε να είναι κατάλληλη, ωφέλιμη και ακίνδυνη
• Η έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση υποκείμενης καρδιαγγειακής νόσου
• Η πρόληψη επιπλοκών σε οριακές δραστηριότητες

Σε καμία περίπτωση βέβαια ο καρδιολογικός έλεγχος δεν αποσκοπεί στον αποκλεισμό των αθλούμενων από την άσκηση.

Δέσποινα Γ. Καρδαρά, Ειδικευόμενη Παθολόγος, Υπ. Διδάκτρων, 'Α Πανεπιστημιακή Κλινική, δημοσίευση στο Runner no. 49.